Журавіны звычайныя
| Журавіны звычайныя | |||||||||||||||||||||
 Журавіны звычайныя з пладамі на балоце ў атачэнні моху Sphagnum rubellum. Ніжняя Саксонія, Германія. | |||||||||||||||||||||
| Навуковая класіфікацыя | |||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
прамежныя рангі
| |||||||||||||||||||||
| Міжнародная навуковая назва | |||||||||||||||||||||
| Сінонімы | |||||||||||||||||||||
|
Гл. тэкст
| |||||||||||||||||||||
| Арэал | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
Журавіны звычайныя (Vaccinium oxycoccos) — вечназялёная расліна роду ягаднік (Vaccinium) сямейства верасовыя (Ericaceae). Рэлікт ледавіковага перыяду[3].
Батанічнае апісанне
[правіць | правіць зыходнік] | ||||||||||
Журавіны звычайныя. Батанічная ілюстрацыя Адольфа Іпея з кнігі Vervolg op de Afbeeldingen der Artsenij-gewassen met derzelver Nederduitsche en Latijnsche beschrijvingen, 1813
| ||||||||||
 | ||||||||||
Кветка журавін звычайных буйным планам
| ||||||||||
Вечназялёны слабаразгалінаваны кусцік, які сцелецца і дасягае 15-30 см вышынёй. Парасткі тонкія, цёмна-бурыя з узыходзячымі кветаноснымі галінкамі. Маладыя галінкі апушаныя.
Лісце 5-16 мм даўжынёй, 2-6 мм у шырыню, чаргаванае, яйкападобнае або даўгаватае, завостранае, скурыстае, з кароткімі чарашкамі, пласцінка зверху бліскучая, цёмна-зялёная з загорнутымі ўніз суцэльнымі бакамі, знізу светла-зялёная, амаль белая ад васковага налёту[4].
Кветкі па адной-чатыры, паніклыя, размешчаныя на канцах леташніх парасткаў[4]. Кветаножкі доўгія, апушаныя з двума завостранымі прыкветкамі. Чашачка з чатырма круглявымі, расніцавымі па краі чашалісцікамі, спачатку зялёная, пазней чырвоная. Вяночак 5-7 мм даўжынёй, 1,5-2 мм шырынёй, калясопадобны, з ружова-чырвонымі загнутымі звонку даўгавата-ланцэтнымі долямі. Тычачак восем, а кароткімі пашыранымі густаваласістымі ніткамі, песцік адзін, завязь ніжняя.
Плод — цёмна-чырвоная сакавітая ядомая ягада[4] 8-18 мм у дыяметры. Ягады вар'іруюць па форме ад шарападобных да грушападобных, шматнасенныя, зімуюць. Насенне 1-2 мм даўжынёй, яйкападобна-выцягнутае, на верхавіне серпападобнае з буйнасеткавай лупінай.
Распаўсюджанне і экалогія
[правіць | правіць зыходнік]Растуць журавіны ў забалочаных хваёвых і мяшаных лясах, на алігатрофных і мезатрофных балотах[4]. Святлалюбная расліна. Аддае перавагу вільготным і халодным мясцінах. Цвіце ў маі-чэрвені, плады спеюць у верасні.
Шырока распаўсюджаны ў паўночных і сярэдніх раёнах еўрапейскай часткі Расіі, ва ўсіх абласцях Беларусі, у Сібіры і на Далёкім Усходзе[4].
Ва Украіне распаўсюджаны ў заходнім правабярэжным Палессі, паўночна-ўсходняй частцы левабярэжнага лесастэпу, зрэдку ў Карпатах і Прыкарпацці. Нарыхтоўка магчымая ў Валынскай, Ровенскай, Жытомірскай, Чарнігаўскай абласцях і ў Карпатах.
Часам расліны гэтага віду ўтвараюць шырокія зараснікі на сфагнавых і тарфяных балотах[5][6].
Сістэматыка
[правіць | правіць зыходнік]Сістэматыка верасовых з'яўляецца складанай і шмат разоў пераглядалася. Некаторымі даследчыкамі, у тым ліку і савецкімі, з сямейства верасовыя (Ericaceae) вылучалася сямейства Vacciniaceae, да якой адносілі род ягаднік (Vaccinium)[7]. З гэтага ж роду вылучаўся ў асобны род Журавіны (Oxycoccus), да якога адносілі від журавіны звычайныя[8][9].
Цяпер звычайна гэты таксон разглядаецца альбо як адзін з двух падродаў роду Ягаднік (Vaccinium subgen. Oxycoccus), альбо як адна з больш чым трыццаці секцый гэтага ж роду (Vaccinium sect. Oxycoccus). У рускамоўнай літаратуры таксон Oxycoccus дагэтуль нярэдка разглядаецца як самастойны род[5].
Сінонімы
[правіць | правіць зыходнік]- [syn. Oxycoccus hagerupii Á.Löve & D.Löve (1961)]
- [syn. Oxycoccus oxycoccos (L.) MacMill. (1892)]
- [syn. Oxycoccus palustris Pers. (1805) — Журавіны балотныя]
- [syn. Oxycoccus quadripetalus (Oxycoccus quadripetala) Gilib. (1782) — Журавіны чатырохпялёсткавыя]
- [syn. Vaccinium hagerupii (Á.Löve & D.Löve) Ahokas (1971)]
- [syn. Vaccinium palustre Salisb. (1796) — Журавіны балотныя]
Блізкі від
[правіць | правіць зыходнік]Па марфалагічных прыкметах да журавін звычайных блізкія Oxycoccus microcarpa. Адрозніваюцца ад папярэдняга віду дробным (2-3 мм даўжынёй) завостраным лісцем і дробнымі ягадамі (4-6 мм у дыяметры) зрэдку расце разам з журавінамі звычайнымі. Мае патрэбу ў ахове.
Прымяненне
[правіць | правіць зыходнік]Харчовая, вітамінавая, лекавая расліна[4].
У кулінарыі
[правіць | правіць зыходнік]Ягады ўжываюць у ежу як свежымі, так і перапрацаванымі ў выглядзе сокаў, сіропаў, экстракту, лікёраў, налівак, вінаў, варэння, жэле, мармеладу, начынняў, вырабаў тыпу «журавіны ў цукры». Пекцінавыя рэчывы, якія змяшчаюцца ў ягадах, валодаюць выдатнымі ўласцівасцямі ўтвараць жэле і прадастаўляць кандытарскім вырабам з іх высокую якасць[4].
У медыцыне
[правіць | правіць зыходнік]Ягады журавін утрымліваюць цукры (3-4 %), лімонную, хінную, бензойная кіслоты (3,25 %), азоцістыя рэчывы, мінеральныя солі, ёд, дубільныя і фарбавальныя рэчывы; вітамін С (10-32 мг%)[4].
Ягады журавін утрымліваюць урсолавую кіслату, якую ў апошні час здабываюць з адходаў пасля падрыхтоўкі экстракту. У адходах змест гэтай кіслаты дасягае 6 %. Урсолавая кіслата мае гармонападобнае дзеянне і прапануецца для лячэння хваробы Адысона, акрамя таго, яна спрыяе пашырэнню каранарных сасудаў сэрца.
Ягады пакрытыя васковым налётам, які прадухіляе іх загніванне, а дзякуючы бензойнай кіслаце яны могуць захоўвацца працяглы перыяд (каля 10 месяцаў) у свежым выглядзе.
Адходы вытворчасці экстракту, сокаў, вінаў з журавін выкарыстоўваюцца для атрымання высакаякаснага пекціну[4] і фарбавальнікаў.
Дзякуючы ўтрыманню вітаміна С ягады журавін з'яўляюцца выдатным супрацьцынготным сродкам.
У народнай медыцыне ягады журавін ужываюць пры гіпертаніі і пры паніжанай кіслотнасці страўнікавага соку[4]. Сок і экстракт з ягад п'юць як супрацьліхаманкавы і вітамінавы сродак. Лісце выкарыстоўваюць пры асфіксіі, ягады і лісце — пры анеміі і парушэнні абмену рэчываў.
Зноскі
- ↑ Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
- ↑ Пра ўмоўнасць аднясення апісанай у гэтым артыкуле групы раслін да класа двухдольных гл. артыкул «Двухдольныя».
- ↑ Дитяча енциклопедія: Живий світ України / О. Ф. Цеханська, Д. Г. Стрєлков — Харків: «Ранок», 2007—128с., іл.
- ↑ а б в г д е ё ж з і Митюков А. Д., Налетько Н. Л., Шамрук С. Г. Клюква болотная // Дикорастущие плоды, ягоды и их применение. — Мн: Ураджай, 1975. — С. 64-66. — 200 с. — 130 000 экз.
- ↑ а б Иллюстрированный определитель растений Ленинградской области / Под ред. А. Л. Буданцева и Г. П. Яковлева.. — М.: Товарищество научных изданий КМК, 2006. — С. 178, 180—181. — 799 с. — 700 экз. — ISBN 5-87317-260-9.
- ↑ Кожевников Ю. П. Семейство вересковые… (гл. раздел Літаратура).
- ↑ Інтродукція найважливіших ягідних рослин з родини Vacciniaceae Lindl. в Україні
- ↑ Биология. Современная иллюстрированная энциклопедия." Гл. ред. А. П. Горкин; М.: Росмэн, 2006.
- ↑ «Биологический энциклопедический словарь.» Гл. ред. М. С. Гиляров; Редкол.: А. А. Бабаев, Г. Г. Винберг, Г. А. Заварзин и др. — 2-е изд., исправл. — М.: Сов. Энциклопедия, 1986.
Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- Єлін Ю. Я., Зерова М. Я., Лушпа В. І., Шабарова С. І. Дари лісів.. — Київ: Урожай, 1979. — 440 с.
- В. И. Чопик, Л. Г. Дудченко, А. М. Краснова; «Дикорастущие полезные растения Украины» Справочник; Киев, Навукова думка, 1983. (руск.)
- Кожевников Ю. П. Семейство вересковые (Ericaceae) // Жизнь растений. В 6-ти т. / Под ред. А. Л. Тахтаджяна. — М.: Просвещение, 1981. — Т. 5. Ч. 2. Цветковые растения. — С. 88—95. — 300 000 экз.
Спасылкі
[правіць | правіць зыходнік]- Клюква болотная: інфармацыя пра таксон у праекце «Плантариум» (вызначальнік раслін і ілюстраваны атлас відаў). (руск.)
- Журавлина лікує від грипу Архівавана 20 лістапада 2008. (укр.)
- Vaccinium oxycoccos L. (Клюква болотная) // ИАС «ООПТ России» Архівавана 6 мая 2023. (руск.)
Слоўнікі і энцыклапедыі | |
|---|---|
| Таксанамія | |
| Нарматыўны кантроль |
